حقوق و وظایف دلال
فهرست مطلب
تعریف دلالی
- دلالی به این معناست که شخصی در مقابل اجرت واسطه انجام معاملاتی شود یا برای شخصی به نام آمر که قصد انعقاد معاملاتی را دارد طرف معامله پیدا کند به چنین شخصی «دلال» گفته می شود
- از پرکاربردترین اقسام دلالی به نمایشگاه خودرو می‌توان اشاره کرد
نقش دلال در معامله
- دلالی نوعی نمایندگی است . البته موضوع آن انعقاد عمل حقوقی نیست بلکه انجام امری غیر حقوقی و مادی یعنی پیدا کردن طرف معامله است
- آمر می‌تواند به دلال نمایندگی برای انعقاد قرارداد نیز بدهد
- دلال صرفاً بین آمر و طرف مقابل واسطه می‌شود تا رضایت آن دو را جهت انعقاد قرارداد جلب نماید اما بعد از حصول رضایت قرارداد به طور مستقیم توسط آمر و طرف مقابل انشا می‌شود و اراده دلال در انعقاد قرارداد دخیل نیست
- بنابراین عیوب اراده دلال خللی به معامله‌ای که بین دو طرف منعقد می‌شود وارد نمی‌کند
- دلالی عملی تجاری است بنابراین شخصی که شغل معمولی خود را دلالی قرار بدهد تاجر محسوب می‌شود
اوصاف دلالی
- طرفین عقد دلالی را آمر و دلال می‌نامند
- قرارداد دلالی طبق ماده ۳۳۵ قانون تجارت در موارد سکوت تابع مقررات راجع به عقد وکالت در قانون مدنی است
- در عقد دلالی باید شرایط صحت معامله رعایت شود و دلالی به دلیل نامشروع بودن موضوع معامله باطل است (ماده ۳۵۳ ق.ت)
- دلالی عقدی معوض است
- عقدیست رضایی
- عقدیست عهدی
- عقدیست جایز اذنی(با فوت و حجر منفسخ می شود )
- قرارداد دلالی از عقود مستمر است زیرا تعهد دلال باید در طول زمان اجرا شود
- ممکن است طرفین برای قرارداد دلالی مدت تعیین نمایند که بعد از آن دلالی زایل می‌شود
پروانه دلالی
- تصدی به هر نوع دلالی منوط به داشتن پروانه است (م ۱ ق.ر.د)
- صرف دلالی بدون تصدی به پروانه نیاز ندارد
- صرف تصدی به دلالی بدون پروانه باطل نیست و همچنان دلال مستحق اجرت می‌باشد اما مرتکب جرم شده و مستوجب مجازات است (م ۹ ق.ر.د)
- تصدی به هر نوع دلالی منوط به داشتن پروانه است (م ۱ ق.ر.د)
- هیئت وزیران بر حسب نوع دلالی مقامی را که برای صدور پروانه صلاحیت دارد معین می‌کنند (م ۱۱ ق.ر.د)
اختیارات دلال
- جواز دلالی در رشته‌های مختلف » دلال می‌تواند در رشته‌های مختلف دلالی کند و شخصاً نیز در آن رشته‌ها تجارت نماید (م ۳۳۶ ق.ت)
- جواز دلالی برای آمرین مختلف » دلال می‌تواند در زمان واحد برای چند عامل دلالی کند و فرقی ندارد که برای این چند آمر در یک رشته دلالی کند یا در زمینه‌های مختلف اما باید در این صورت آمرین را از این موضوع مطلع کند (م ۳۴۱ ق.ت)
تکالیف دلال
- دلال باید در نهایت صحت و صداقت هر دو طرف معامله را از جزئیات راجع به معامله مطلع نماید حتی اگر دلالی رو فقط برای یکی از طرفین انجام می‌دهد (م ۳۳۷ ق.ت ) در غیر این صورت نسبت به جبران خسارت ناشی از این تخلف مسئولیت مدنی خواهد داشت
- دلال مسئول صحت اطلاعات نیست مگر دلال از غلط بودن آن اطلاعات مطلع بوده باشد که در این صورت مسئولیت مدنی دارد
- دلال باید در نهایت صحت و صداقت هر دو طرف معامله را از جزئیات راجع به معامله مطلع نماید حتی اگر دلالی رو فقط برای یکی از طرفین انجام می‌دهد (م ۳۳۷ ق.ت ) در غیر این صورت نسبت به جبران خسارت ناشی از این تخلف مسئولیت مدنی خواهد داشت
- اطلاع رسانی به آمرین از دلالی برای چند آمر که این موضوع سابقاً توضیح داده شد
- اطلاع رسانی به آمرین از امور مهم که موجب تغییر نظر آمرین و احیاناً پشیمانی از دلالی شود مطلع نماید (م ۳۴۱ق.ت)
- دلال در مقابل هر یک از طرفین بابت تقلب و تقصیرات احتمالی خود مسئول است (م۳۳۷ ق.ت)
- دلال نمی‌تواند به جای یکی از طرفین معامله وجهی دریافت کند یا دینی را تادیه کند یا تعهدات آنها را اجرا کند مگر اجازه نامه مخصوص داشته باشد (م ۳۳۸ ق.ت)
- دلال مسئول تمام اشیا و اسنادی است که در ضمن معاملات به او داده شده است چه آن اسناد و اشیا متعلق به آمر باشد و چه متعلق به طرف مقابل مگر ثابت شود که ضایع یا تلف شدن اشیا یا اسناد مذبور مربوط به شخص او نبوده (م۳۳۹ ق.ت)
- گرچه مطابق ماده ۶۶۶ قانون مدنی وکیل ید امانی دارد و فقط در صورتی مسئول جبران خسارت می‌باشد که تقصیر او ثابت شود اما در قانون تجارت در بحث دلال مسئول تلف اشیا و اسناد است مگر ثابت کند که تلف مربوط به او نبوده
- مسئولیت وکیل » تعهد به وسیله
- مسئولیت دلال » تعهد به نتیجه و مبتنی بر نظریه خطر است
- گفتیم مسئولیت دلال تعهد به نتیجه است اما ید دلال ضمانی نیست چون در صورت اثبات قوه قاهره از مسئولیت معاف می‌شود
- صرف اثبات رعایت احتیاط و مراقبت متعارف دلال را از مسئولیت راجع به خسارت وارده به کالاها معاف نمی‌کند بلکه آنچه وی را معاف می‌کند اثبات قوه قاهره است
- گرچه مطابق ماده ۶۶۶ قانون مدنی وکیل ید امانی دارد و فقط در صورتی مسئول جبران خسارت می‌باشد که تقصیر او ثابت شود اما در قانون تجارت در بحث دلال مسئول تلف اشیا و اسناد است مگر ثابت کند که تلف مربوط به او نبوده
- دلال مسئول تمام اشیا و اسنادی است که در ضمن معاملات به او داده شده است چه آن اسناد و اشیا متعلق به آمر باشد و چه متعلق به طرف مقابل مگر ثابت شود که ضایع یا تلف شدن اشیا یا اسناد مذبور مربوط به شخص او نبوده (م۳۳۹ ق.ت)
- دلال ضامن صحت و اعتبار امضاهای نوشته و اسنادی که در معامله توسط دلال بین طرفین رد و بدل می شود ، می باشد(م ۳۴۲ ق.ت)
- بنابراین مسئولیت دلال برای صحت امضاها منوط به جمع سه شرط است
- معامله توسط دلال واقع شده باشد
- اسناد مزبور توسط دلال بین طرفین رد و بدل شود
- امضاها منتسب به اشخاصی باشد که با وساطت دلال معامله کرده‌اند
- بنابراین مسئولیت دلال برای صحت امضاها منوط به جمع سه شرط است
- دلال ضامن صحت و اعتبار امضاهای نوشته و اسنادی که در معامله توسط دلال بین طرفین رد و بدل می شود ، می باشد(م ۳۴۲ ق.ت)
- دلال ضامن اعتبار اشخاصی که برای آنها دلالی می‌کنند نیست (م ۳۴۳ ق.ت) مثلاً اگر با وساطت دلال خانه‌ای اجاره داده شود و مستاجر مبالغ مال الاجاره را سر موعد نپردازد دلال مسئولیتی در این خصوص ندارد
- هرگاه طرفین معامله یا یکی از آنها به اعتبار تعهد شخص دلال معامله کنند دلال ضامن تعهدات آن طرفی از معامله است که تعهدات او را بر عهده گرفته است به عبارت دیگر دلال انجام تعهدات آن طرف را تضمین کرده (م ۳۴۵ ق.ت)
- دلال ضامن اعتبار اشخاصی که برای آنها دلالی می‌کنند نیست (م ۳۴۳ ق.ت) مثلاً اگر با وساطت دلال خانه‌ای اجاره داده شود و مستاجر مبالغ مال الاجاره را سر موعد نپردازد دلال مسئولیتی در این خصوص ندارد
- دلال در خصوص ارزش یا جنس مال و تجاره‌ای که مورد معامله بوده نیز مسئولیتی ندارد مگر اینکه ثابت شود تقصیر از جانب خود دلال بوده است (م ۳۴۴ ق.ت) مثل معامله ۱۰ تن گندم نامرغوب که دلال مسئولیتی ندارد
- فروش از روی نمونه باشد مثلاً معامله ۱۰ تن گندم که نمونه آن گندم در زمان انعقاد معامله نشان داده شده و مورد توافق واقع شده در این صورت دلال باید نمونه مال التجاره را تا ختم معامله(اتمام اجرای تعهدات) نزد خود نگه دارد مگر طرفین یا عرف محل او را از این قید معاف کند(م۳۴۰ ق.ت)
- کسی که می‌خواهد تصدی به دلالی نماید برای جبران خسارتی که ممکن است قانوناً از عملیات او متوجه اصحاب معامله شود باید به یکی از طرق زیر تامین بدهد : (م۳ق.ر.د)
- پرداخت وجه الضمان
- سپردن وثیقه غیر منقول
- سپردن سهام به عنوان وثیقه
- ضمانت یکی از تجار معتبر یا بانک
- البته این تکلیف در مورد دلالی موردی راه ندارد بلکه ویژه تصدی به دلالی می‌باشد » یعنی در قالب بنگاه دفتر یا آژانس انجام شود
- ضمانت یکی از تجار معتبر یا بانک
- کسی که می‌خواهد تصدی به دلالی نماید برای جبران خسارتی که ممکن است قانوناً از عملیات او متوجه اصحاب معامله شود باید به یکی از طرق زیر تامین بدهد : (م۳ق.ر.د)
مسئولیت دلال در صورت سهیم بودن یا ذینفع بودن در معامله
- بین سهیم بودن دلال در قرارداد و ذینفع بودن او تفاوت وجود دارد :
- سهیم بودن یعنی دلال در موضوع معامله شراکت دارد
- ذینفع بودن یعنی دلال بدون مشارکت در موضوع قرارداد در نتیجه انعقاد قرارداد نفعی به دست می‌آورد
- بین سهیم بودن دلال در قرارداد و ذینفع بودن او تفاوت وجود دارد :
- در صورت ذینفع بودن یا سهیم بودن دلال در معامله باید به هر طرفی که این نکته را نمی‌داند اطلاع دهد و الا مسئول خسارت وارده خواهد بود (م۳۴۶ق.ت)
- در صورت سهیم بودن دلال در معامله متضامنا با آمر مسئول اجرای تعهدات می‌باشد (چه به طرف مقابل اطلاع داده باشد چه نداده باشد )(م۳۴۷ق.ت)
- مسئولیت تضامنی فقط در صورت سهیم بودن جاری است نه در فرض ذینفع بودن
- مسئولیت تضامنی فقط در صورت سهیم بودن جاری است نه در فرض ذینفع بودن
- در صورت سهیم بودن دلال در معامله متضامنا با آمر مسئول اجرای تعهدات می‌باشد (چه به طرف مقابل اطلاع داده باشد چه نداده باشد )(م۳۴۷ق.ت)
اجرت دلال
- دلالی عقدی معوض است بنابراین باید اجرت تادیه شود
- دلال فقط در صورتی می‌تواند اجرت را مطالبه کند که معامله با وساطت او منعقد شده باشد (م۳۴۸ق.ت)
- حق حبس ندارد اما طرفین (آمر و دلال)می‌توانند خلاف آن توافق نمایند
- اگر معامله منعقد نشود مستحق اجرت نیست
- به محض انعقاد عقد دلال مستحق اجرت است و نیازی به اجرای تعهدات نیست
- دلال معاملات ملکی اصولاً در زمان تنظیم مبایعه نامه مستحق دریافت اجرت است و تنظیم سند رسمی شرط صحت انتقال املاک نیست چرا که به موجب سند عادی انتقال مالکیت رخ داده و دلال مستحق اجرت است
- دلال فقط در صورتی می‌تواند اجرت را مطالبه کند که معامله با وساطت او منعقد شده باشد (م۳۴۸ق.ت)
- اگر معامله به صورت عقد معلق منعقد شده باشد دلال وقتی می‌تواند اجرت دلالی را مطالبه کند که معلق علیه حاصل شده باشد (م۳۵۰ق.ت)
- اگر معامله با واسطه اقاله ، فسخ یا انفساخ منحل شود دلال همچنان حق مطالبه اجرت را دارد البته مشروط بر اینکه انحلال معامله نسبت به خود دلال نباشد (م۳۵۲ق.ت)
- اگر دلال تبانی یا فریبکاری نماید مستحق اجرت نیست
- اگر در معامله برای دلال شرط خیار شده باشد او بر مبنای این شرط خیار معامله را فسخ نماید باز هم مستقل اجرت می‌باشد
- اگر معامله با واسطه اقاله ، فسخ یا انفساخ منحل شود دلال همچنان حق مطالبه اجرت را دارد البته مشروط بر اینکه انحلال معامله نسبت به خود دلال نباشد (م۳۵۲ق.ت)
- حق الزحمه دلال بر عهده طرفی است که او را مامور انجام معامله کرده مگر اینکه قرارداد مخصوصی غیر از این ترتیب را مقرر کرده باشد (م۳۵۴ق.ت)
- هر دو طرف آمر باشند حق الزحمه دلال بالمناصفه بر عهده طرفین است مگر به گونه دیگری توافق شده باشد.
- حق الزحمه دلال بر عهده طرفی است که او را مامور انجام معامله کرده مگر اینکه قرارداد مخصوصی غیر از این ترتیب را مقرر کرده باشد (م۳۵۴ق.ت)
- کلیه مطالب فوق درباره اجرت دلالی جنبه تکمیلی دارد
- میزان اجرت مطابق توافق طرفین می‌باشد و به هر میزانی که می‌خواهند می‌توانند تعیین کنند اما در خصوص دلالان معاملات ملکی اجرت آنها نمی‌تواند بیش از تعرفه باشد (م۱۷آیین نامه دلالان ملکی)
- مطابق ماده ۱۲ ق.ر.د در مواردی مانند اجرت آژانس‌های املاک که دارای تعرفه رسمی است و بیش از تعرفه توافق نمایند نسبت به مبلغی که بیش از تعرفه است باطل می‌باشد
- میزان اجرت مطابق توافق طرفین می‌باشد و به هر میزانی که می‌خواهند می‌توانند تعیین کنند اما در خصوص دلالان معاملات ملکی اجرت آنها نمی‌تواند بیش از تعرفه باشد (م۱۷آیین نامه دلالان ملکی)
- اگر توافقی در میان نباشد مطابق تعرفه عمل می‌شود بنابراین تعرفه نوعی اجرت المسمی است
- اگر تعرفه‌ای وجود نداشت اجرت المثل تعلق می‌گیرد
- اگر توافقی در میان نباشد مطابق تعرفه عمل می‌شود بنابراین تعرفه نوعی اجرت المسمی است
- تعیین میزان اجرت شرط صحت قرارداد دلالی نیست بنابراین در صورت عدم توافق ، قرارداد دلالی معتبر و دلال مستحق اجرت المثل است
- اگر دلال بر خلاف وظیفه‌ای که نسبت به آمر دارد به نفع طرف دیگر معامله اقدام کند یا برخلاف عرف از طرف دیگر معامله وجهی دریافت کند یا حتی وعده دریافت وجهی را قبول کند مستحق اجرت و مخارج نمی باشد و به مجازات خیانت در امانت نیز محکوم می شود(م۳۴۹ق.ت)
- در موارد زیر اجرتی به دلال تعلق نمی‌گیرد
- اگر او مطابق بند قبل مرتکب خیانت شود (۳۴۹)
- اگر معامله جزو معاملات ممنوعه باشد (۳۵۳)
- چه معامله ممنوع باطل باشد چه باطل نباشد
- اگر دلال جاهل به ممنوع بودن معامله باشد از باب تسبیب مستحق اجرت المثل است
- اگر معامله جزو معاملات ممنوعه باشد (۳۵۳)
- اگر قرارداد فسخ شود و این فسخ مستند به عمل دلال باشد (۳۵۲)
- در موارد زیر اجرتی به دلال تعلق نمی‌گیرد
مخارج دلالی
- دلالی بر خلاف حق العمل کاری مخارج انجام ماموریت توسط دلال بر عهده خود وی می‌باشد چه معامله منقد شده باشد چه نشده باشد
- قاعده تکمیلی می‌باشد و در صورتی که طرفین خلاف آن توافق کرده باشند یا عرف تجارتی محل مخارج را بر عهده آمر بداند در نتیجه بر عهده آمر قرار می گیرد
- دلالی بر خلاف حق العمل کاری مخارج انجام ماموریت توسط دلال بر عهده خود وی می‌باشد چه معامله منقد شده باشد چه نشده باشد
