ضابط دادگستری کیست و چه وظایفی دارد

مقدمه 

ضابط دادگستری کیست و چه وظایفی دارد؟

ضابطان دادگستری مامورانی هستند که تحت نظارت و تعلیمات دادستان در کشف جرم و حفظ آثار و علائم و جمع آوری ادله وقوع جرم ٬ شناسایی ٬ یافتن و جلوگیری از فرار و مخفی شدن متهم ٬ تحقیقات مقدماتی ٬ ابلاغ اوراق و اجرای تصمیمات قضایی به موجب قانون اقدام می کنند . ماده ۲۸ آ.د.ک

اقسام ضابط

ضابطان بر دو قسم تقسیم می شوند :

۱- ضابطان عام : که شامل فرماندهان و افسران و درجه داران آموزش دیده نیروی انتظامی می شوند 

۲- ضابطان خاص که به موجب قوانین خاص در حدود وظایف محول شده ضابط محسوب می شوند

روسا ٬ معاونین ٬ مامورین زندان – ماموران وزارت اطلاعات – سازمان اطلاعات سپاه و بسیج از این قبیل اند

• کارکنان وظیفه ضابط محسوب نمی شوند اما تحت نظارت ضابطان انجام وظیفه می کنند .

چه اشخاصی ضابط هستند

برای اینکه شخصی ضابط محسوب شود باید دارای شرایط ذیل باشد :

1. مورد اعتماد باشد
2. دوره آموزشی گذرانده باشد 
3. کارت ویژه ضابط دادگستری را اخذ نموده باشد

ریاست و نظارت بر ضابطان

ریاست بر ضابطان دادگستری از حیث وظایفی که برعهده دارند با دادستان است و سایر مقامات قضایی در اموری که به ضابطان ارجاع می دهند حق نظارت دارند

• اگر شخصی مامور باشد اما ضابط نباشد یا ضابط باشد اما در حیطه وظایف او نباشد ، نمی تواند وظایف ضابط را انجام دهد و سپردن امری به وی ممنوع و تخلف است.

دستور هایی که مقام قضایی به ضابطان می دهد کتبی » صریح » باقید مهلت است اما در موارد فوری که صدور دستور کتبی ممکن نیست می توان به صورت شفاهی دستور داد ولی حد اکثر ظرف ۲۴ ساعت ضابط باید صورتجلسه را به امضای مقام قضایی برساند

گزارش ضابط در صورتی معتبر است که  بر خلاف اوضاع و احوال و قرائن مسلم قضیه نباشد و مطابق مقررات قانونی تنظیم شده باشد

قبول شکایت توسط ضابطان

ضابطان مکلفند همه وقت شکایت کتبی و شفاهی را قبول کننند و تعطیلی مانع از آن نمی باشد البته سرط شکایت اولیه به صورت شفاهی می توان اقامه نمود اما در خصوص تجدید نظر خواهی از آرا کیفری باید به صورت کتبی باشد .

• شکایت می تواند در یک برگ معمولی (مثلا A4) مطرح شود و حتما نیازی نیست تو برگه مخصوصی طرح شود

اخذ تامین توسط ضابط

ضابطان دادگستری به هیچ وجه اختیار اخذ تامین از متهم را ندارد و اگر اینکار را بکنند تخلف است (مثلا وثیقه بگیرند)

بازجویی از زنان و افراد نابالغ

 بازجویی از زنان و افراد نابالغ حتی الامکان باید توسط ضابطان آموزش دیده زن صورت گیرد .

وظیفه ضابطان دادگستری در مواجهه با جرم

• در صورت مشهود بودن جرم تمام اقدامات لازم را به منظور حفظ آلات، ادوات، آثار، علائم و ادله وقوع جرم و جلوگیری از فرار یا مخفی شدن متهم و یا تبانی، به عمل میآورند، تحقیقات لازم را انجام میدهند و بلافاصله نتایج و مدارک به‌دست آمده را به اطلاع دادستان می‌رسانند
• در صورت غیر مشهود بودن جرم مراتب را برای کسب تکلیف و أخذ دستورهای لازم به دادستان اعلام می‌کنند و دادستان نیز پس از بررسی لازم، دستور ادامه تحقیقات را صادر و یا تصمیم قضائی مناسب اتخاذ می‌کند.

کدام جرایم مشهود هستند

الف- در مرئی و منظر ضابطان دادگستری واقع شود یا مأموران یادشده بلافاصله در محل وقوع جرم حضور یابند و یا آثار جرم را بلافاصله پس از وقوع مشاهده کنند.

ب – بزه‌دیده یا دو نفر یا بیشتر که ناظر وقوع جرم بوده‌اند، حین وقوع جرم یا بلافاصله پس از آن، شخص معینی را به عنوان مرتکب معرفی کنند.

پ – بلافاصله پس از وقوع جرم، علائم و آثار واضح یا اسباب و ادله جرم در تصرف متهم یافت شود و یا تعلق اسباب و ادله یادشده به متهم محرز گردد.

ت- متهم بلافاصله پس از وقوع جرم، قصد فرار داشته یا در حال فرار باشد یا بلافاصله پس از وقوع جرم دستگیر شود.

ث- جرم در منزل یا محل سکنای افراد، اتفاق افتاده یا در حال وقوع باشد و شخص ساکن، در همان حال یا بلافاصله پس از وقوع جرم، ورود مأموران را به منزل یا محل سکنای خود درخواست کند.

ج – متهم بلافاصله پس از وقوع جرم، خود را معرفی کند و وقوع آن را خبر دهد.

چ – متهم ولگرد باشد و در آن محل نیز سوء شهرت داشته باشد.

• در جرایم قابل گذشت  که مشهود هستند فقط در صورت شکایت شاکی ضابطین حق دخالت دارند

ضابطان دادگستری در جرایم مشهود نمی توانند بیش از ۲۴ ساعت مشتری را تحت نظر داشته باشند و در جرایم غیر مشهود مطلقا حق تحت نظر گرفتن را ندارند .

• تحت نظر یعنی متهم نزد ضابطان است و هنوز تحقیقات مقدماتی وی شروع نشده است

زمانی که مهتم تحت نظر می باشد می تواند وکیل داشته باشد اما ملاقات آنها نباید بیشتر از یم ساعت طول بکشد.

• در جرایم علیه امنیت داخلی یا خارجی و همچنین جرایم سازمان یافته (مشمول ۳۰۲) « در مرحله تحقیقات مقدماتی (دادسرا) طرقین دعوی باید از وکلای مورد تایید ریاست قوه قضاییه استفاده نماید

ضابط مکلف است در صورتی که متهم تحت نظر قرار گرفت ، حقوق وی را به صورت مکتوب تفهیم نماید مثل اینکه متهم می تواند برای خود وکیل انتخاب کند.

باز جویی از متهم

نکته دیگر اینکه ضابطان در بازجویی از متهم باید صورتجلسه ای حاوی ( علت تحت نظر بودن ، تاریخ و ساعتی را که شخص نزد قاضی معرفی شده و تاریخ آغاز و پایان تحت نظر بودن را درج نماید و متهم آن را امضا نماید 

• اثر انگشت زمانی اعتبار دارد که فرد قادر به امضا نباشد.

بازرسی و تفتیش امکان و منازل

ضابطان دادگستری برای ورود به منازل اماکن تعطیل و تفتیش آنها و همچنین بازرسی اشخاص ، اشیاء به دو صورت عمل می کنند :

1. در صورت غیر مشهود بودن جرم باید با اجاز موردی مقام قضایی صورت میگیرد ( یعنی زمان ، دفعات ورود ، اموال ، اماکن و نشانی آنها به صراحت مشخص شود ) 
2. در جرایم مشهود نیاز به اجازه موردی نیست

• برای ورود به موارد فوق الذکر توسط ضابط با در دست داشتن اصل دستور مقام قضایی و ارائه اوراق هویت ضابط بودن خود به متصرف محل نشان می دهند و در صورت امتناع فرد ضابط به بازرسی ادامه می دهد.

اجبار یا اکراه در باز جویی

در باز جویی ها اجبار و اکراه متهم  و استفاده از کلمات موهن و طرح سوال تلفیقی یا اغفال کننده و همچنین سوالات خارج از موضوع اتهام ممنوع می باشد و در صورت پاسخ متهم به موارد مذکور ، بازجویی معتبر نخواهد بود 

• تاریخ ، زمان ، طول مدت بازجویی باید در صورتمجلس قید و به امضا متهم برسد

نتیجه

با توجه به قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب (۱۳۸۳/۰۲/۱۵) حتی در خصوص متهم حقوق وی را محترم شمرده بنابراین ضابطان محترم می بایست در انجام وظایف خود بسیار دقیق عمل نمایند چراکه در صورت عدم رعایت حقوق مهتم تخلف محسوب و متخلف به سه ماه تا یک سال به انفصال از خدمات دولتی محکوم خواهد شد.